Magura Małastowska

Najsłynniejszą góra w Beskidzie Gorlickim jest centralnie w nim położona Magura Małastowska(813 m). Nazwą tą zwykło się też określać pasmo górskie położone w jej okolicach. Niegdyś zwana była Magurą Nowicką, przy czym drugi człon nazwy nawiązywał do połóżonej u jej stóp wsi Nowica. Jest na tym terenie najliczniej i najchętniej odwiedzaną we wszystkich porach roku.
Nazwa „ Magura" występuje w Karpatach na terenie naszego kraju (z wyłączeniem Tatr i Pogórży) 25 razy. W tym 4 razy użyto jej na określenie grzbietów lub masywów górskich, 2 razy na określenie stoków, 2 razy potoków i jeden raz miejscowości.
Poza Magurą Małastowska na terenach Beskidu Gorlickiego możemy spotkać się z Magurą Wątkowską, Maguryczem Dużym i Maguryczem Małym (Magurycz jest derywatem Magury) W Bieszczadach znana jest Magura Stuposiańska (1016 m), w Tatrach możemy spotkać np. Magurę Witowską (1233 m). Licznie występuje też u naszych południowych sąsiadów na Słowacji. Przykładem niech będzie Magura Stebnicka (900 m), Spiska Magura, Orawska Magura oraz Magurka (l196), góra położona nad turystyczno-letniskową wsiąŻdżar (Żdiar).

Wg Z. Stiebera nazwa ta oznacza w języku rumuńskim górę (odosobnioną). Wg nowszych badań etymologicznych (Staszewski) jej nazwa jest wywodzona od słowiańskiego wyrazu „mogiła", pierwotnie oznaczającego wzgórze, skąd nazwa ta przeszła na kurhan i na grób. Nazwę zapożyczyli Wołosi jako „Magurę". Występuje na całym obszarze kolonizacji wołowskiej od Śląska Cieszyńskiego po Siedmiogród. Do naszych czasów zachowały się jako nazwy gór „mogiły". Np. koło Komańczy, Rymanowa Zdroju znana jest też Mogielica w Beskidzie Wyspowym.
Na Magurze Małastowskiej zbiegają się liczne szlaki turystyczne. Ze szczytu możemy iść np. zielonym szlakiem do Szymbarku - 4 godz. 45 min., do Wysowej - 6 godz. 30 min, niebieskim do Gorlic - 6 godz. oraz niebieskim do bacówki w Bartnem - 3 godz. 15 min. Na szczycie ma także swój początek ścieżka spacerowa poprowadzona przez dwa cmentarze z I wojny światowej, do zielonego i żółtego szlaku turystycznego nad wsią Przysłup. Od schroniska zaś prowadzi malowniczy szlak w kolorze żółtym w pasmo Suchej Homoli.
Na zboczach w lesie zachowały się widoczne do dnia dzisiejszego okopy i linie umocnień z I wojny światowej. Legendy mówią, iż walczył tu ojciec papieża Jana Pawła II.
W dawnych wiekach na ramieniu Magury Małastowskiej mogło istnieć jakieś grodzisko. Może jego załoga strzegła starego traktu handlowego, po którym pozostała do dziś nazwa „węgierska droga"? Może zaś grodzisko było wysuniętym ogniwem nadgranicznego systemu obronnego z czasów Chrobrego? W jego skład mógł wchodzić w tej okolicy gród w Wysowej, po którym pozostał ślad w postaci nazwy góry Gródek oraz strażnica w Pstrążnem. Pozostałością po grodzie jest zapomniana niestety nazwa terenu „Zamek", „Zameczek". Nazwą tą zwykło się określać teren na wschód od cmentarza nr. 60 z I wojny swiatowej, zbudowanego na przełęczy Małastowskiej.
Na przełęczy Małastowskiej w czasie I wojny światowej, po przesunięciu się frontu na wschód, założono obóz roboczy, gdzie jeńcy wojenni pod strażą przygotowywali budulec dla okolicznych cmentarzy wojskowych. Pod ciosami toporów padały resztki starych lasów, które nie zostały wcześniej wycięte do umocnienia transzei.

Dawno temu przestano używać nazwy „Maziarski Put" na określenie drogi istniejącej do dziś, prowadzącej z Przysłupia na przełęcz Małastowską. Swą nazwę owa droga zawdzięcza wędrownym maziarzom z Łosia i Bielanki, którzy jechali nią z kołomazią w dalekie kraje i nieznane ziemie. A na przełęczy, w miejscu skrzyżowania się owych dróg stała jeszcze pod koniec XIX wieku karczma. Jak przystało na miejsce usytuowania nosiła nazwę „Magura".
Wraz z najstarszymi mieszkańcami Przysłupia i Nowicy odchodzą w zapomnienie nazwy określające podszczytowe łąki, role i tereny południowych zboczy Magury takie, jak Furmance, Granica, Czerszla, Zahorodyska, Czerwienica, Syhła, Horbki. Zarosły lasem tereny, na których pasły się niegdyś stada wołów.

Po 15 minutach marszu od szczytu Magury (i tyleż samo od przełęczy Małastowskiej) dochodzimy do schroniska PTTK na Magurze Małastowskiej. Jest ono najwyżej położonym schroniskiem w Beskidzie Niskim. Leży na wys. 740 m n.p.m. Było pierwszym obiektem tego typu wybudowanym w tym zapomnianym paśmie górskim po II wojnie światowej.

Turyści z ogromną radością przyjęli inicjatywę budowy schroniska pod Magurą Małastowską, z którą wystąpił Oddział PTTK w Gorlicach, a w szczególności jego prezes prof. Stanisław Gabryel. Obecnie obiekt ten nosi jego imię. Inicjatywę tę podjął ówczesny Zarząd Urządzeń Turystycznych PTTK w Krakowie, z ramienia którego budową kierował Wilhelm Brach. Projektantem budynku był prof. Rzymkowski z Politechniki Krakowskiej. Wybudowanie schroniska trwało trzy miesiące, a wykonawcą była pięcioosobowa brygada cieśli z Zakopanego pod kierownictwem Franciszka Giewonta.

Był to pierwszy tego typu obiekt wybudowany po wojnie. Pierwotnie zamierzano wybudować nie zagospodarowany schron. Na szczęście zamysł ten w trakcie budowy uległ zmianie i w rezultacie powstało maleńkie, lecz zagospodarowane schronisko z kuchnią i bufetem. W następnych latać dobudowano werandę, doprowadzono wodę, obiekt ocieplono i zelektryfikowano. Uroczyste otwarcie miało miejsce 6 marca 1955 roku.

Schronisko dysponowało 30 miejscami noclegowyn w zimie i ok. 50 w lecie. Niestety do dnia dzisiejszego nie podjęto prac związanych z rozbudową tego obiektu, mimo iż wykopano doły pod fundamenty i zgromadzono część materiałów budowlanych. Po przejęciu schroniska w administrację przez Oddział PTTK w Gorlicach przeprowadzono jednak znaczne prace modernizacyjne.

patrz: Schronisko na Magurze Małastowskiej

Obok stoi stylowy budyneczek Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.

Magura Małastowską jest także mekką narciarstwa zjazdowego. Stok Magury Małastowskiej jest jednym z najdłuższych stoków narciarskich w południowo-wschodniej Polsce. Wyciąg Magura jest wyciągiem orczykowym o dwóch nitkach, przepustowość jednej nitki 550 osób/godz. Nartostrada ma długość 3050 m, sama trasa narciarska 1400 m. Różnica wzniesień wynosi 260 m. Sztuczne dośnieżanie znakomicie poprawia warunki na stoku, a sztuczne oświetlenie wydłuża godziny otwarcia. Bufet, serwis, wypożyczalnia sprzętu, szkoła narciarska "Magura" uzupełniają atrakcyjność tego miejsca. Opodal, w Małastowie funkcjonują kolejne wyciągi, wspaniale nadające się dla początkujących narciarzy. To 2 pojedyncze talerzyki, o przepustowości 400 i 360 osób/godz. długość trasy 500 m, jedna trasa jest sztucznie oświetlona. Również w Małastowie znajduje się mały wyciąg do nauki jazdy o długości 150 m oraz bufety, serwis, wypożyczalnia i szkoła narciarska.
TRASY
nr I - dł. 150 m. do nauki jazdy na nartach i snowbordzie
nr II - dł. 500 m. trasa łatwa, ratrakowana, oświetlona
nr III - dł. 400 m. trasa łatwa, ratrakowana
nr IV - dł. 1400 m. trasa średnio trudna, różnica wzniesień 260 m., sztucznie naśnieżana, ratrakowana, oświetlona
nr V - dł. 3050 m. nartostrada, łatwa, miejscami średniotrudna.

Przy tzw. węgierskiej drodze znajduje się pole biwakowe. Obok obszernej wiaty umieszczono stylowe drewniane stoły i ławy.Jest miejsce na ognisko.
Poniżej przeł. Małastowskiej, po gładyszowskiej stronie stoi, dawniej zniszczona, kapliczka. Została wyremontowana staraniem Koła Łowieckiego ,,Dzik" wspólnie z Nadleśnictwami Gorlice i Łosie. Jej poświęcenie z udziałem licznej rzeszy przybyłej ludności, turystów i mieszkańców odbyło się 12 lipca 1997 roku.