Cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra została zbudowana w 1786 r. jako typowa drewniana świątynia zachodniołemkowska.

Świątynia trójdzielna, składa się z prezbiterium, nawy babińca z kruchtą i przedsionkiem. Nad kruchtą i babińcem nadstawiona jest wieża-dzwonnica. Po bokach wieży znajdują się szalowane soboty. Korpus cerkwi ma konstrukcję zrębową, dzwonnica - słupowo-ryglową.
Trzon wieży o lekko pochyłych ścianach wieńczy pozorna izbica, nakryta baniastym hełmem, nad nim pseudolatarnia i cebulasta makowiczka z ozdobnym żelaznym krzyżem. Dachy nad nawą i prezbiterium - namiotowe, dwukrotnie łamane, również zakończone pseudolatarniami z makowiczkami i krzyżami kowalskiej roboty. Całość kryta gontem.

We wnętrzu uwagę przyciąga ikonostas, czyli bogato rzeźbiona ściana z rzędami ikon, oddzielająca nawę, przeznaczoną dla wiernych, od prezbiterium - sanktuarium z ołtarzem do sprawowania świętej liturgii, niedostępnym dla ogółu.

Ikonostas w cerkwi z Czarnego, rzeźbiony przez Jakuba Szwajcera w 1801 roku, ma charakter barokowo-rokokowy. Drewniany, polichromowany złocony i srebrzony, z wcześniejszymi ikonami malowanymi w technice temperowej. W 1895 r. odnowiony i przemalowany przez Jana Bogdańskiego. Ówczesna renowacja polegała na niemal całkowitej wymianie dolnej kondygnacji oraz zaklejeniu ikon wyższych kondygnacji płótnami autorstwa Jana Bogdańskiego, z wyjątkiem „Ostatniej Wieczerzy" i „Ukrzyżowania", które przemalował wprost na powierzchni starszych ikon.

Po wysiedleniu Łemków z opuszczonej cerkwi ukradziono znaczną część wyposażenia. Zdarto również prawie wszystkie płótna Bogdańskiego.

Ikonostas składa się z czterech rzędów ikon, ułożonych piętrowo, z wyraźnym zaznaczeniem osi pionowej. Dolna kondygnacja utworzona jest przez cztery umieszczone na cokołach ikony, tzw. namiestne, między którymi znajdują się trzy arkadowe przejścia (środkowe to carskie wrota, a boczne-diakońskie). Z lewej znajduje się ikona św. Mikołaja, szczególnie czczonego na Łemkowszczyźnie. W prawo od niej ikony Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dalej Chrystusa, następnie patrona cerkwi, czyli św. Dymitra. Po trzech ostatnich wyobrażeniach zostały tylko ślady sylwetek. Brak również ozdobnie rzeźbionych i malowanych carskich wrót (zostaną uzupełnione).

Drugi rząd stanowi dwanaście tzw. prazdników, niewielkich ikon przedstawiających najważniejsze święta w roku liturgicznym, przedzielonych pośrodku Ostatnią Wieczerzą. Kolejno (od lewej): Zwiastowanie Marii i Ofiarowanie Marii w Świątyni, Pokłon Trzech Króli i Ofiarowanie Chrystusa, Chrzest Chrystusa i Przemienienie Pańskie na Górze Tabor, Wjazd do Jerozolimy i Zmartwychwstanie, Zejście Chrystusa do Otchłani i Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowzięcie i Podwyższenie Krzyża Świętego przez śś. Konstantyna i Helenę.

Powyżej prazdników rząd apostolski, zwany Deesis, co po grecku oznacza modlitwę wstawienniczą. Centralnie umieszczono ikonę Chrystusa Wielkiego Kapłana (Chiystus Archirej), po bokach po trzy ikony, z których każda przedstawia dwóch apostołów (od lewej): Tomasz i Mateusz, Jan Ewangelista i Marek, Andrzej i Piotr, Paweł i Jakub Starszy, Szymon i Jakub Młodszy, Bartłomiej i Filip.

Ikonostas wieńczy Krzyż z namalowaną postacią Chrystusa, a po jego bokach sześć zrekonstruowanych medalionów, na których zostały zamarkowane przedstawienia proroków.

Barokowo-rokokowe ołtarze - główny i boczny - pochodzą z XVIII w., ikon głównych nie ma (również skradzione - zostaną uzupełnione). W ołtarzu głównym, z zachowanym w zwieńczeniu oryginalnym przedstawieniem Chrztu Jezusa w Jordanie, znajdowała się ikona Chrystusa; w ołtarzu bocznym w zwieńczeniu Michał Archanioł, ukradziono ikonę „Przeczystej Bogurodzicy Dziewicy".

Wnętrze cerkwi pokryte jest polichromią, wykonaną przez Jana Bogdańskiego, syna Pawła, w czasie remontu w latach 1893-95. Malowidła wykonane techniką olejną na pobiale i wyprawie glinianej, na belkach zrębu. Ściany pokryte imitacją bloków kamiennych, naśladującą marmur, ornamentyką roślinną oraz scenami figuralnymi, zakomponowanymi w prostokątnych polach, ujętych iluzjonistycznymi ramami.

Nad prezbiterium i nad nawą sklepienie w postaci zrębowej kopuły o czterech skośnych połaciach. W prezbiterium na fasetach (dolna część sklepienia) wyobrażone są cztery ofiary staro testamentowe: Ofiara Kaina i Abla, Ofiarowanie Izaaka przez Abrahama, Ofiara Melchizedeka i Ofiara w świątyni jerozolimskiej.

W nawie obrazy przedstawiają tematy nowotestamentowe: Chrystus w domu Marii i Marty, Dwunastoletni Jezus w świątyni, Jezus błogosławiący dzieci. Na czwartej, wschodniej, fasecie panorama Jerozolimy oraz symetrycznie namalowane dwa klęczące anioły adorujące Chrystusa na krzyżu wieńczącym ikonostas.

W wyższych partiach sklepień polichromia przedstawia anioły klęczące na obłokach, imituje niebo usiane gwiazdami (gwiazdki metalowe, złocone). Natomiast w samych podniebiach umieszczone są obrazy malowane na płótnie: w prezbiterium Bóg Ojciec, w nawie - Wniebo- wstąpienie Chrystusa.

Na południowej ścianie nawy, naprzeciw bocznego ołtarza, namalowany iluzjonistycznie „drugi" boczny ołtarz barokowy, z pustymi miejscami na obrazy. Okna obramowane dekoracją kwiatową i drapowaną tkaniną, w narożach kolumny i wzory roślinne.

Ściany babińca ozdabia polichromia figuralna: postacie papieża Kościoła rzymskokatolickiego (prawdopodobnie Klemensa VII) i hierarchy prawosławnego, związanych z przyjęciem unii brzeskiej. Płaski strop babińca zdobi scena Przemienienia na Górze Tabor, a strop kruchty malowany krzyż.

Cerkiew z Czarnego otoczona jest zrekonstruowanym ogrodzeniem drewnianym. Przęsła ogrodzenia są zrębowe, łączone w szeroko rozwartych węgłach, opartych na kamiennych peckach. Ogrodzenie kryte daszkiem gontowym. Brama wejściowa w formie kapliczki, o stromym, krytym gontami dachu, zakończonym cebulką z krzyżem.

W pobliżu cerkwi postawiona jest plebania greckokatolicka. Jest to dwutraktowy, wielownętrzny budynek o pięknych proporcjach, rozległym czterospadowym dachu, krytym gontem i podcieniu biegnącym wzdłuż całej ściany frontowej.

Uzupełnieniem gospodarstwa plebańskiego jest lamus zbudowany w pierwszej połowie XIX w. Początkowo pełnił funkcję spichlerza na zboże i inne produkty, później lamusa, w którym składano stare meble, nieużywany sprzęt kościelny i liturgiczny. Budynek zrębowy, ściany z belek półokrągłych, węgłowanie na obłap. Dach czterospadowy, kryty gontem, w elewacji frontowej tworzy szeroki podcień. Pod budynkiem jest piwnica.
Plebania i lamus nie należały do cerkwi w Czarnem.

Od autora:

Cerkiew stała w środku wsi Czarne, remontowana w latach 1893- 95. Po wojnie odbywały się sporadycznie nabożeństwa. W 1962 roku istniało jeszcze zrębowe ogrodzenie i stała od strony południowej bramka drewniana kryta gontem, zakończona cebulką z kutym krzyżem, zaś w 1982 r. istniało jeszcze pełne wyposażenie wnętrza, w następnych latach zaczął przeciekać dach i znikało coraz więcej z jego wyposażenia. Dopiero w 1993 roku świątynię rozebrano i przeniesiono obiekt do Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu. Obecnie polecam piękny nowosądecki skansen w którym ujrzymy pięknie odrestaurowaną cerkiew z Czarnego.

***

Zdjęcie w galerii od nr 45 do 48 przedstawiają cerkiew prawosławną z 1929 r. zbudowano ją pośpiesznie po przejściu mieszkańców wsi do wyznania prawosławnego. Miała konstrukcję słupową. Po wysiedleniu mieszkańców po II wojnie światowej stała opuszczona. W latach 50. XX w. ze ścian odpadły deski i pozostał szkielet i dach. Groziła zawaleniem i wypełniono ją sianem, by nie wchodzić do wnętrza. Zawaliła się podczas wichury w 1967 r. Za cerkwią znajdowała się plebania, rozebrana przez PGR Jasionka w latach 50-tych.