Cmentarz wojenny nr 368 w Limanowej - Jabłoniec

Cmentarz nr 368 na Jabłońcu - Limanowa z okresu I wojny światowej położony jest na wzgórzu Jabłoniec (624 m n.p.m.) w Limanowej. Znajduje się w odległości 1700 m od drogi krajowej nr 28 na odcinku z Limanowej do Nowego Sącza. Od drogi tej prowadzi na cmentarz stroma i wąska droga dojazdowa.

Jest to cmentarz reprezentacyjny okręgu X, bardzo starannie wykonany i dobrze utrzymany. Pochowano na nim żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej, którzy zginęli w dniach 7-12 grudnia 1914 w czasie operacji limanowsko-łapanowskiej. Zakończyła się ona zwycięstwem wojsk austriackich, którzy zahamowali rosyjską ofensywę w kierunku Krakowa i Śląska. Dobrze ufortyfikowane wzgórze Jabłoniec zdobyli 11 grudnia, głównie w walce wręcz węgierscy spieszeni huzarzy. Oddziałami austro-węgierskimi dowodził pułkownik Othmar Muhr, który zginął w tej walce. Walki odbywały się również w innych miejscach. Miejsce to znane jest także jako "węgierskie Monte Cassino" i do dziś obecne jest w narodowej pamięci Madziarów.

Właściwy cmentarz wykonano jeszcze w czasie trwania wojny. Przystąpiono do tego w 1915, niezwłocznie po tym, jak w wyniku zwycięskiej dla Austriaków Bitwy pod Gorlicami wyparto wojska rosyjskie dalej na wschód. Autorem projektu jest Gustav Ludvig. Nie wszystkie założenia projektu Gustava Ludviga zostały zrealizowane. Do nowo wykonanego cmentarza przeniesiono zwłoki żołnierzy z prowizorycznego cmentarza obok.

Na ogrodzony kamiennym murem cmentarz z I wojny światowej wchodzi się dwoma bramami z kutej stali. W środku między bramami znajduje się kaplica-mauzoleum. Jest zwieńczona wysoką kopułą krytą czerwona dachówką „karpiówką” i zwieńczona krzyżem osadzonym na kuli. Nazwana została kaplicą-mauzoleum, gdyż dawniej w jej wnętrzu pochowany był pułkownik Othmar Muhr W grudniu 1928 roku, z pełnymi honorami wojskowymi, z udziałem Kompanii Honorowej WP oraz weteranów 9 i 13 Regimentów Huzarów trumna ze zwłokami pułkownika Muhra została przewieziona z Tymbarku (pierwotny pochowek w grobowcu Turskich w Tymbarku) i umieszczona w gotowej już kaplicy-mauzoleum na szczycie Jabłońca. W okresie międzywojennym szczątki pułkownika zostały przeniesione do grobowca rodzinnego na Węgrzech.

W ścianę kaplicy wmurowana jest tablica z napisem w języku niemieckim:

„AUF DEN WESTGALIZISCHEN SCHLACHTFELDERN/ SIND IN DEN JAHREN DES WELTKRIEGES/ 1916–1917/ VOM Kuk MILITÄRKOMMANDO KRAKAU/ UNTER LEITUNG DES/ FML. BRANDNER EDL. v. WOLFSZAHN/ 378 KRIEGERFRIEDHOFE/ – DAVON IM BEREICHE DER/ K K BEZIRKSHAUPTMANNSCHAFT/ LIMANOWA 13 FRIEDHOFE –/ ERBAUT WORDEN”.

Właściwy cmentarz z I wojny światowej ma kształt nieregularnego wieloboku. Wewnątrz jego muru na południowym, dość stromym stoku znajdują się groby żołnierzy austriackich i rosyjskich. Łącznie jest 32 groby zbiorowe i 33 groby pojedyncze. Teren pod nie został starannie wytarasowany. Wzdłuż rzędów nagrobków poprowadzono równolegle ścieżki. Cmentarz pełen jest zieleni i ma charakter parku krajobrazowego. Nagrobki żołnierzy austriackich zwieńczone są żeliwnym krzyżem, zaś żołnierzy rosyjskich żeliwnym krzyżem (podwójnym, prawosławnym). W miejscu, w którym zginął pułkownik Othmar Muhr wykonano pomnik. Zwieńczony jest on kulą, która ma architektonicznie nawiązywać do kaplicy. W dolnej części cmentarza znajduje się trójkątny obelisk poświęcony pamięci poległych tutaj honwedów węgierskich. Na ścianach pomnika umieszczone są tablice memoratywne z napisami w języku niemieckim i węgierskim:

– Tablica I: „AM DIESER STÄTTE FIEL/ OBERST/ OTHMAR MUHR/ INMITTEN SEINER/ TAPFEREN 9. HUSAREN/ AM 11.XII.1914”
– Tablica II: „1914 DECEMBER 12-11 IKÉN/ EZREDES URUKKAL/ EGYÜTT HALT/ HUSZAROK/ DRÁGA VERENEK/ KEMÉNY ÖKLENÉK/ SZÓLTAN MAGYAR/ HÜSÉGÉNEK/ EMLÉKÉRE”
- tlumaczenie "W dniach 11-12 XII 1914 polegli wraz z Panem Pułkownikiem huzarzy z 9 pułku drogiej krwi i twardej pięści. Ku czci węgierskiej niemej wdzięczności".
– Tablica III, z nazwiskami poległych w dniu 11 grudnia 1914 r. żołnierzy 9 pułku huzarów.

Poza cmentarzem, na łące od południowo-zachodniej strony znajduje się wysoka kolumna. Upamiętnia ona Leonarda von Thun und Hohensteina – rotmistrza 9 pułku huzarów, którzy zdobywali wzgórze Jabłoniec. Wybudowano ją w miejscu, w którym zginął, a ufundowała ją jego rodzina, która zabrała z cmentarza zwłoki. Wykonana jest z granitu, również według projektu Gustava Ludviga. Znajduje się na niej napis i herb rodowy. Do kolumny prowadzi trasa spacerowa, z której roztacza się szeroka panorama na południową stronę, na wzniesienia Beskidu Wyspowego.

Po północnej stronie trasy spacerowej znajduje się taras z wysoką kolumną, na który schodzi się w dół kamiennymi schodkami. Początkowo był to taras widokowy, z którego roztaczała się bardzo szeroka panorama widokowa, m.in. na całe Pasmo Łososińskie i leżącą poniżej Limanowę. Obecnie widok przesłaniają drzewa. Po II wojnie światowej na tarasie tym wykonano cmentarz żołnierzy i partyzantów radzieckich, których zwłoki ekshumowano i przewieziono tutaj z całego powiatu limanowskiego. Pochowano tutaj 236 żołnierzy sowieckich w kilku zbiorowych mogiłach, na których znajdują się typowe dla radzieckich cmentarzy niskie nagrobki z pięcioramienną gwiazdą. W kwaterze znajdują są dwie granitowe płyty z napisami (w języku polskim i rosyjskim): „W tym miejscu spoczywają prochy 236 rosyjskich żołnierzy i jeńców, którzy zginęli na terytorium powiatu limanowskiego w czasie II wojny światowej/ Pokój ich duszom”.

Na cmentarzu pochowano:
• 161 żołnierzy armii austro-węgierskiej z 34 pułku piechoty landwery, 34 pułku strzelców, 10 pułku piechoty honwedu, 11 pułku dragonów, 4, 9, 10, 13 pułku huzarów, 45 pułku armat polowych landwery, 212, 215 i 216 batalionu zapasowego landszturmu;
• 1 Niemca z 219 pruskiego rezerwowego pułku piechoty
• 247 żołnierzy armii rosyjskiej z kaukaskiej dywizji gen. Dragomira i 10 dywizji kawalerii gen. Kellera.
• W odległości 30 m. na zachód od południowej części cmentarza na łące znajduje się wysoka granitowa kolumna upamiętniająca śmierć na polu bitwy rotmistrza 9 Pułku Huzarów hr. Leonarda von Thun und Hohenstein.
• Na nagrobkach umieszczone są owalne tabliczki z informacjami o pochowanych z czarnymi napisami na zielonym tle.